Redakcja „Zeszytów Kombatanckich” otrzymała od p. Krystyny Mojas-Wojciechowskiej Aneks No 58 A z „Dziennika” Hansa Franka, dotyczący meldunku z aresztowań w Radomiu dnia 24 stycznia 1941 r.

Pani Krystyna Mojas-Wojciechowska, ps. „Krys”, w której domu rodzinnym w Skarżysku w czasie okupacji mieściła się Kancelaria Szefa Sztabu Okręgu Kielecko-Radomskiego ppłk. Jana Stenzela, ps. „Rawicz”, została aresztowana 13 października 1943 r. wraz z siostrą bliźniaczką Janiną, ps. „Niuśka”. Po brutalnym śledztwie na gestapo w Radomiu została wraz z siostrą umieszczona w więzieniu.

Po wojnie p. Krystyna przez kilkanaście lat była członkiem Kieleckiej Okręgowej Komisji do badania zbrodni hitlerowskich. Zgromadziła znaczną ilość dokumentów, zapisów, wspomnień i publikacji, które w ilości kilku tomów przekazała do Muzeum „Orła Białego” w Skarżysku. Posłużyły one do wielu publikacji z terenu Okręgu Kielecko-Radomskiego „Jodła”.

„Dziennik” Hans Frank     tom I, str. 417

Aneks No 58 A.                            1941 styczeń 29, Kraków.

Meldunek placówki Abwehry przy dowódcy wojskowym w Gen. Gub.do III Oddziału Abwehry przy OKW w Berlinie, w sprawie akcji masowych aresztowań inteligencji polskiej w Radomiu w dniu 24 stycznia br., przeprowadzonych przez policję z udziałem obserwatora Wehrmachtu.
Placówka Abwehry przy Dowódcy Wojskowym
w Generalnym Gubernatorstwie
No 10205/41/III C         tajne
Dotyczy: polskiego ruchu oporu

Do Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu
Urząd Zagraniczny Abwehry III Oddział Berlin

Szef policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w G.G. zawiadomił placówkę Abwehry, że 24.01.1941 została podjęta większa akcja przeciwko wykrytym w Radomiu nielegalnym organizacjom. Odkomenderowany przez Placówkę Abwehry w celu obserwacji por. dr Galuschka zameldował, co następuje:

Akcja rozpoczęła się 24.01.1941 o godz. 400. W sumie policja bezpieczeństwa
w Radomiu aresztowała 268 osób, w tym 25 kobiet. Wśród aresztowanych znajdują się członkowie ruchu oporu i organizacji sabotażowej. W liczbie tej jest ok. 50% przedstawicieli tzw. inteligencji. Wśród aresztowanych znajdują się dwaj księża, jeden z nich, to były kapelan wojskowy, są adwokaci, lekarze – wszyscy lekarze ze szpitala Kazimierza w Radomiu, bardzo wielu oficerów rezerwy byłego Wojska Polskiego. Ponadto znajduje się wśród nich 6 właścicieli ziemskich wraz z gośćmi znajdującymi się w majątkach w czasie aresztowania. Kilku wójtów oraz były burmistrz miasta Radomia.

Jak to już miało miejsce w poprzednich akcjach, aresztowani zostali zamknięci w piwnicach szkoły im. Piłsudskiego w Skarżysku Kamiennej i znajdują się tam pod silną ochroną plutonu policji porządkowej. Według dotychczasowych ustaleń, wśród aresztowanych znajdują się członkowie prawie wszystkich rozpoznanych dotychczas organizacji polskiego ruchu oporu.

Podczas akcji aresztowań wykryto i zlikwidowano drukarnię nielegalnej gazety „Wolność”. W ręce policji bezpieczeństwa wpadło ok. 1000 egzemplarzy najnowszego numeru tej nielegalnej gazety. Łącznie podczas aresztowań wykryto i skonfiskowano 75 różnych nielegalnych gazet, z których tylko pewna część była dotychczas znana. Nie wliczano w tę liczbę ulotek. Została również zlikwidowana organizacja kolportażu na dystrykt Radom dywersyjnego pisma „Frontsoldaten Genossen”1 .

Ponadto wykryto organizację sabotażową i zlikwidowano warsztat, w którym sporządzano ekwipunek sabotażowy (maszyny piekielne, bomby zapalające, butelki zapalające inne) dla prowadzenia sabotażu w Generalnej Guberni.

Aresztowania dotknęły w szczególności: starostwo miejskie Radomia, zarząd dystryktu Radom, niemiecką Pocztę Wschód, Urząd Telegraficzny, kolej wschodnią i fabrykę broni
w Radomiu. Tak więc lansowane przez policję bezpieczeństwa przypuszczenia, że ruch oporu usadowił swoich członków we wszystkich zakładach Gen. Guberni, znalazły swoje potwierdzenie. Według dotychczasowych ustaleń, w systemie organizacji ruchu oporu zaszły zmiany. Ruch oporu przeszedł obecnie na system trójkowy w przeciwieństwie do poprzednio stosowanego systemu piątkowego. Zaobserwowano rozbudowę dołowych ogniw na wzór NSDAP.

Wszystkie organizacje zostały przez aresztowania pozbawione kierowniczych osobistości. Nie został aresztowany generał Jan Kruszewski. W odniesieniu do jego osoby ustalono dotychczas następujące szczegóły: Kruszewski był poprzednio dowódcą polskiego Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP). Mówi płynnie po niemieckku, posiada niemiecki paszport i nosi odznakę partyjną NSDAP. W czasie swoich podróży koleją otoczony jest stale strażą złożoną z kilku wiernych mu ludzi. 2

Kruszewski i gen. Januszaftis skierowani przez gen. Sikorskiego, przybyli w marcu 1940 r. przez Rumunię do Guberni Generalnej. Januszaftis przewidziany był do kierowania ruchem oporu na obszarach zajętych przez Rosję. Kruszewski jest dowódcą w Generalnej Guberni.

Do centralnego kierowania ruchem oporu na rosyjskim i niemieckim terenie był gen. Tokarzewski, najmłodszy polski generał. Tokarzewski musiał jednak objąć kierownictwo na rosyjskim obszarze, ponieważ Januszaftis został rozstrzelany przez Rosjan.
Wojsko nie uczestniczyło w akcji. Przesłuchania są w toku. Należy oczekiwać dalszych aresztowań. Ostateczne sprawozdanie zostanie przedłożone w odpowiednim czasie.

Odpisy: Grupa Armii B
Dowództwo 4 Armii
Dowództwo 17 Armii
Rotmistrz Dirska w celu przedłożenia Dowódcy wojsk w GG
372 Nadkomendantura polowa w Kielcach.

Na prośbę Redakcji „Zeszytów Kombatanckich” do p. Krystyny Mojas-Wojciechowskiej w Skarżysku, długoletniej członkini Wojewódzkiej Komisji do badania zbrodni niemieckich w Kielcach, o nadesłanie informacji na temat losów aresztowanych w Radomiu w dniu 24.01.1941 r. Polaków, więzionych w Skarżysku, w budynku b. szkoły im. Marsz. Józefa Piłsudskiego, otrzymaliśmy następującą odpowiedź:

Jak mi wiadomo, po akcji niemieckiej napaści w dniu 24 stycznia 1941 r. na inteligencję Radomia i okoliczne dwory ziemiańskie, aresztowano właścicieli, ich gości, a nawet służbę. W radomskich więzieniach zabrakło miejsca dla wszystkich zatrzymanych. Ale zapewne i inne powody były przyczyną, dla których ciemiężyciele wykorzystali możliwość więzienia części aresztowanych w skarżyskiej szkole. W budynkach gospodarczych szkoły funkcjonowała piekarnia. Po wojnie, piekarze, którzy tam pracowali mówili, że w ogrodzie, obok szkoły, zakopywano ofiary „śledztw” – m.in. dyrektora jednego z radomskich przedsiębiorstw. Gdy późnym wieczorem, wywożono ze Skarżyska więźniów (25.02.1941 r.) Niemcy świecili reflektorami po oknach sąsiednich bloków mieszkalnych, aby odstraszyć obserwujących. Świadkowie jednak widzieli słaniające się sylwetki ludzi, a wśród nich kapłanów w sutannach.

Co do egzekucji w lesie kosowskim koło Radomia, słyszałam na sesji IPN w Radomiu, że ofiary omawianych aresztowań, wieziono bezpośrednio z więzienia w Radomiu na miejsce mordu. Brak jest jednak zapisów o egzekucjach. Na kartach więziennych znajdują się adnotacje – „ubył”, ale bez dodatkowych szczegółów. Dotyczy to wyłącznie akt więzienia z ul. Malczewskiego. Więźniowie z innych miejsc, np. gestapo, z ul. Kościuszki, nawet takich adnotacji nie mają.

Dysponuję zapisami zaledwie kilku osób aresztowanych w masowej akcji gestapo w Radomiu, a przetrzymywanych w Skarżysku. W przypadku niepełnej informacji co do więzienia w Skarżysku, potwierdzeniem może być zbieżny dla wszystkich osób, termin wywozu do obozu w Auschwitz.

Cytuję zapisy:

• ks. Stefan Grelewski, dr prawa kanonicznego, rektor kościoła św. Trójcy
  w Radomiu, tłumacz języka niemieckiego; ur. 03.07.1898 w Dwikozach; szkołę średnią ukończył w Lubartowie i w 1916 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Sandomierzu. Aresztowany w Radomiu 24.01.1941 r. w grupie ok. 300 osób, w tym 3 księży (z bratem Kazimierzem i ks. Sznuro). Torturowani w śledztwie na gestapo w Radomiu, a następnie w Skarżysku Kamiennej, w szkole powszechnej im. Piłsudskiego. W Skarżysku spośród wiezionych zamordowano 7 osób, w tym 1 kobietę. 25.02.1941 r. więźniów wywieziono do Auschwitz, gdzie ks. Grelewski otrzymał nr 10444. od 01.05.1941 r. wywieziony do Dachau, nr 25281. zamęczony na rewirze 09.05.1941r.
• ks. Kazimierz Grelewski, prefekt szkoły powszechnej im. Długosza w Radomiu. Aresztowany 24.01.1941 r. więziony na gestapo w Radomiu, przy ul. Kościuszki 6, następnie w Skarżysku. 25.02.1941 r. wywieziony do Auschwitz, nr obozowy 10443. po przewiezieniu do Dachau, nr 25280 został powieszony 09.01.1942 r. za kuchnią obozu z ks. Józefem Pawłowskim z Kielc i Michałowiczem.
• ks. Józef Sznuro, ur. 1898 r. aresztowany w Radomiu 24.01.1941 r., a następnie więziony w Skarżysku. wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Zginął w 1941 r.
• Jerzy Graczyk, ur. 20.01.1912 w Skarżysku Kamiennej. Aresztowany w Radomiu i więziony w Skarżysku. 25.02.1941 r. wywieziony do Auschwitz, nr 10602. zamordowany w Auschwitz 12.05.1941 r.
• Czesław Chądzyński, ur. 03.01.1918 r. w Sewastopolu. Aresztowany w Radomiu i więziony w Skarżysku. do Auschwitz wywieziony 25.02.1941 r. Obozowy
  nr 10617.
• Aleksander Chądzyński, ur. 13.07.1884 r. w Witebsku. Aresztowany 24.01.1941r. w Radomiu i więziony w Skarżysku Kamiennej. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10499.
• Józef Gałka, ur. 08.11.1906 we wsi Ciepła. Aresztowany w Radomiu, więziony
  w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10611. Zginął w Auschwitz 30.07.1942 r.
• Władysław Gałka, lekarz, ur. 17.09.1915 r. we wsi Ciepła. Aresztowany
  w Radomiu, więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10557. zginął w Auschwitz 24.02.1942 r.
• Stanisław Gałka, syn Antoniego i Marii, ur. 22.02.1902 r. we wsi Ciepła. Aresztowany 24.01.1941 w Radomiu i więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10909. Po wyzwoleniu powrócił.
• Stefan Bednarek, ur. 21.09.1918 r., wieś Niemce. Aresztowany w Radomiu
  i więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy
  nr 10655.
• Piotr Bednarski, ur. 29.06.1917 r. w m. Jóźwików. Aresztowany w Radomiu i więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10652.
• Juliusz Biały, ur. 18.04.1910 w m. Jóźwików. Aresztowany w Radomiu i więziony
  w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10597.
• Mieczysław Bidas, ur. 16.12.1893 w Sandomierzu. Aresztowany w Radomiu
  i więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy
  nr 10459.
• Czesław Brzozowski, ur. 16.01.1923 r. w Starachowicach. Aresztowany
  w Radomiu i więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10635.
• Ludwik Budziszewski, ur. 25.08.1898 r. w Warszawie, syn Józefa i Marii. Aresztowany w Radomiu i więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10552. Zginął w Auschwitz 13.04.1941 r.
• Władysław Bulej, ur. W 1912 r. w Daleszycach. Aresztowany i więziony
  w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10701.
• Mieczysław Chmiel, ur. 10.05. 1908 r. w Będzinie, syn Kazimierza i Marianny. Aresztowany w Radomiu i więziony w Skarżysku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10468.
• Stanisław Kaczmarczyk, ur. 29.10.1892 r. w Mniszku. Wywieziony do Auschwitz 25.02.1941 r. Obozowy nr 10489.

Jest to spis przypadkowo zanotowanych osób, z dużej listy aresztowanych w Radomiu, których część więziono w Szkole Powszechnej im. Piłsudskiego w Skarżysku Kamiennej.

Skarżysko Kamienna 08.12.2004 r.         Z rękopisu p. K. Mojas-Wojciechowskiej
Wybrał – Jerzy Krauze

 

1  To antyfaszystowskie ulotki w języku niemieckim wydawane i kolportowane przez ZWZ.
2  Informacja o obydwu generałach błędna. Generał Kruszewski dostał się do niewoli niemieckiej i przebywał w oflagach od 27 września 1939 r. do 1945 r.