Od Redakcji:
W numerze 38 „Zeszytów Kombatanckich” zamieszczony został artykuł o zatopieniu na Atlantyku statku „Empress of Canada”, na którym między innymi znajdowała się grupa polskich żołnierzy-ochotników udających na szkolenie lotnicze w Wielkiej Brytanii. Przez trzy dni łódź 
z rozbitkami na pełnym morzu nosiły fale Atlantyku, zanim nadeszła pomoc. Autor, Jan Stanisław Borowczyk-Forester, uczestnik tego zdarzenia, przysłał nam kolejny opis swoich przeżyć w okresie wojennym w latach 1939-1945. Jest w nim życiorys żołnierza patrioty walczącego na Bliskim Wschodzie, w Wielkiej Brytanii,a następnie – jak wielu innych Polaków – na emigracji.
 

Na lądzie i w powietrzu

Urodził się w Nowym Sączu 11 maja 1919 roku. Był średnim z trojga dzieci; dwie jego siostry i rodzice mieszkali w Nowym Sączu – ojciec, który był prawnikiem, prowadził znaną kancelarię adwokacką. 

Wczesne dzieciństwo i lata młodzieńcze spędza w Nowym Sączu, gdzie zdaje maturę typu klasycznego w roku 1937 w gimnazjum im. Jana Długosza. Następnie zostaje przyjęty do Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, którą kończy w czerwcu 1938 r. w stopniu plutonowego podchorążego. Służbę czynną odbywa w 16 Pomorskim Pułku Artylerii Lekkiej (PPAL) w Grudziądzu. Po jej ukończeniu we wrześniu 1938 r. rozpoczyna studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; w czasie studiów pełnił funkcję instruktora w Legii Akademickiej. W maju 1939 r. zostaje powołany na ćwiczenia do swego pułku (16 PPAL) w Grudziądzu i w połowie sierpnia tegoż roku powraca do domu w stopniu ogniomistrza podchorążego. 

 

1 września 1939 r. Niemcy hitlerowskie zdradziecko napadają na Polskę. Ogłoszona dopiero 31 sierpnia mobilizacja, w trakcie działań wojennych, uniemożliwia mu dotarcie do wyznaczonego mu garnizonu Skierniewice. Wycofując się z wojskiem po 12 dniach dociera do Lwowa i tam w 12 pal, bierze udział do 22 września w obronie miasta. 8 listopada udaje mu się przedostać z sowieckiej strefy okupacyjnej do rodzinnego Nowego Sącza znajdującego się, po zakończeniu działań wojennych, w niemieckiej strefie okupacji. 

 

W końcu listopada włącza się do działań konspiracyjnych w utworzonej tam organizacji podziemnej Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) podległej Inspektoratowi Nowy Sącz kryptonim „Sarna”, przyjmując pseudonim organizacyjny „Forester”, który od 1958 podczas pobytu w Kanadzie przyjął jako swoje nazwisko. 

12 kwietnia 1940 r. opuścił Polskę. Przekroczył granice Czechosłowacji, Węgier i Jugosławii; przez Morze Śródziemne dotarł do Syrii 21 maja 1940 r. Tam wstąpił w szeregi Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich (SBSK), formowanej pod dowództwem płk. dypl. inż. Stanisława Kopańskiego w obozie Homs. SBSK miała być brygadą górską w składzie francuskiej Armii Lewantu (Środkowego Wschodu). Otrzymując przydział do dywizjonu artylerii, dowodzonego przez ppłk. Stanisława Gliwicza, ogniomistrz podchorąży Borowczyk przejął funkcję szefa baterii dowodzenia, a później oficera zwiadowczego dywizjonu. 

Francja skapitulowała 22 czerwca 1940 r. Gdy naczelny dowódca francuskiej Armii Lewantu, gen. Eugene Mittelhauser, opowiedział się za kapitulującym rządem marszałka Filipa Petaina, zdawało się, że dojdzie do starcia, ponieważ gen. Mittelhauser po początkowym wahaniu zagroził rozbrojeniem brygady. Pułkownik Kopański oświadczył na to, że Brygada zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego, przejdzie do – pozostającej wówczas pod mandatem brytyjskim – Palestyny, za zgodą lub wbrew woli dowództwa francuskiego i broni sobie odebrać nie pozwoli. Francuzi ustąpili i brygada w dniach od 27 do 30 czerwca przybyła do Palestyny i połączyła się z wojskami brytyjskimi Środkowego Wschodu. Od 30 czerwca 1940 roku SBSK stała się częścią składową słynnej później brytyjskiej 8 armii, przebywającej wtedy w Palestynie, a od października tegoż roku, na terenie Egiptu. 

Dywizjon zostaje przemianowany na Karpacki Pułk Artylerii (KPA). 24 maja 1941 r. KPA wchodzi do akcji na linii obronnej w Marsa Matruh, w Libii, a 19 sierpnia 1941 transportem morskim przybywa do obleganego przez wojska niemieckie i włoskie Tobruku. Podchorąży Borowczyk zostaje oficerem obserwacyjno-łącznikowym pułku i oficerem służby wywiadowczej artylerii (zwalczanie artylerii nieprzyjaciela). 20 października 1941 otrzymuje stopień podporucznika w Korpusie Oficerów Artylerii. Wykonuje zadania zwiadowcze w ataku pod Ain-el-Gazala (15 grudnia 1941) i w walce o zdobycie twierdzy Bardia (30 grudnia 1941 do 2 stycznia 1942 r.).

Po przeniesieniu go do 4 baterii liniowej pułku w styczniu 1942 r. ppor. Borowczyk jest w akcji pod El Mechili (osłona odwrotu 8 armii) i na linii obrony Ain-el-Gazala (Bir Hacheim). W marcu 1942 zostaje odznaczony Krzyżem Walecznych po raz pierwszy. Pod koniec tego miesiąca KPA wraz z całą SBSK odchodzi z terenu działań wojennych na Pustyni Zachodniej, wraca do Egiptu, a następnie jest przerzucony wraz z Brygadą do Palestyny.

Tu w Palestynie w dniu 3 maja 1942 r. SBSK została oficjalnie rozwiązana i tegoż dnia zostaje utworzona 3 Dywizja Strzelców Karpackich (3 DSK) z trzema pułkami artylerii lekkiej. Podporucznik J. Borowczyk dostaje przydział do 3 Karpackiego Pułku Artylerii Lekkiej, w którym obejmuje funkcję dowódcy 4 baterii liniowej; w miesiąc później przechodzi na funkcję oficera ogniowego tej baterii i do września prowadzi jej szkolenie. W październiku 1942 wraz ze swym pułkiem przybywa do Iraku, gdzie następuje połączenie się z wojskami przybyłymi z Rosji Sowieckiej w ramach drugiej ewakuacji. Z oddziałów przybyłych w ramach pierwszej ewakuacji z ZSRR oraz z jednostek SBSK została sformowana 3 DSK. 

W tymże miesiącu w odpowiedzi na apel Szefa Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, ppor. Borowczyk zgłasza się do służby w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii. W listopadzie 1942 r. opuszcza Środkowy Wschód. Polska grupa przeznaczona do służby w lotnictwie, licząca około 250 osób – w tym 25 ochotniczek – podróżuje drogą morską dookoła Afryki do Wielkiej Brytanii. 13 marca 1943 r. statek, na którym płynęli, „Empress of Canada”, zostaje storpedowany na Atlantyku przez włoską łódź podwodną i tonie w odległości około 700 mil morskich (1 mila morska = 1,852 kilometra) na zachód od wybrzeży Afryki. Ginie ponad 550 ludzi; transport polski traci 24 osoby. Oficer Jan Borowczyk wraz z grupą 33 żołnierzy powierzonych jego opiece ratuje się skokiem z pokładu do morza; przez trzy dni wędrują na falach na przeciążonej łodzi ratunkowej. Trzeciego dnia wieczorem ukazują się trzy okręty Brytyjskiej Floty Wojennej (British Navy), które zabierają rozbitków z zatopionego statku i przywożą ich do m. Freetown, w Sierra Leone. W tydzień później transport przyszłych lotników rusza w dalszą drogę na statku „Mauretania” i przybywa do celu podróży, dobijając do Liverpoolu (Anglia) z początkiem kwietnia 1943 r.¹

Od kwietnia 1943 do czerwca 1944 odbywa szkolenie podstawowe w teorii i praktyce w czterech szkołach lotniczych, latając na samolotach Tigermoth i Master. 22 czerwca 1944 r. zdobywa „Skrzydła Pilota” i zostaje przeniesiony do Polskich Sił Powietrznych jako podporucznik-pilot. 1 września otrzymuje nominację na porucznika-pilota. Od lipca do listopada 1944 przechodzi szkolenie operacyjne w trzech szkołach lotniczych na samolotach bojowych Hurricane, Spitfire i Mustang P51. 

W listopadzie 1944 r. dostaje przydział do 315 Dęblińskiego Dywizjonu Myśliwskiego, który latał na Mustangach i został odkomenderowany do zadań w 13 Coastal Command Grup. Dywizjon stacjonowany w Peterhead, Szkocja, wykonywał loty nad Norwegię dając osłonę brytyjskim lekkim bombowcom (Beaufighter, Mosquito) w atakach na niemieckie instalacje nadbrzeżne. Porucznik-pilot Borowczyk bierze tu udział w 10 lotach bojowych; 7 grudnia 1944 r. wziął udział w walce powietrznej z atakującą grupą myśliwców niemieckich w rejonie Gossen, gdzie 315 Dywizjon zestrzelił 6 maszyn nieprzyjaciela i prawdopodobnie uszkodził dwie dalsze. 

W styczniu 1945 r. dywizjon powraca z odkomenderowania do swojej 11 Fighter Command Group2  i przelatuje na nową bazę w Anglii, Andrews Field. Z tej bazy Borowczyk wykonuje 14 lotów bojowych nad kontynent europejski; dwa z tych lotów były tzw. „wymiataniem” myśliwskim, 12 lotów jako osłona ciężkich bombowców brytyjskich (Lancaster, Halifax) i amerykańskich latających fortec (Flying Fortress). W czasie lotu 21 lutego 1945 r.  w rejonie Hannover-Osnabrück wziął udział w ataku swego dywizjonu na trzykrotnie (liczebnie) większą grupę niemieckich myśliwców FW190. Dywizjon zestrzelił 3 samoloty nieprzyjaciela, lecz stracił w tej bitwie 2 własne. Przez cały marzec 1945 r. 315 Dywizjon miał za zadanie ochronę wybrzeża angielskiego przed latającymi bombami V-1. W tym okresie Borowczyk wykonał 14 lotów operacyjnych na patrolowaniu południowo-wschodniej Anglii. 

W momencie zakończenia działań wojennych w Europie 7.05.1945 porucznik-pilot Jan Stanisław Borowczyk miał wylatanych operacyjnie 125.20 godzin, tj. 62,6% pełnej kolejki pilota myśliwskiego. W październiku 1945 r. został odznaczony Krzyżem Walecznych po raz drugi. 

Okres powojenny

Służba wojskowa i doświadczenia lat wojny wyrobiły u Jana Borowczyka zainteresowania techniczne. Wkrótce w 1946 roku uczęszcza do Norwich Technical College otrzymując kwalifikacje kreślarza-konstruktora, a następnie po 3 latach studiów na wydziale inżynierii w Birmingham Central College otrzymuje z wyróżnieniem dyplom inżyniera-mechanika. 

W tym czasie, w listopadzie 1946 r., zdemobilizowany zostaje ze służby wojskowej w stopniu porucznika pilota (a angielskiego kapitana – flight lientenant), co pozwala mu podjąć pracę w przemyśle angielskim w dziedzinach konstrukcji i produkcji obrabiarek, tokarek oraz systemów pneumatycznych i hydraulicznych. 

W roku 1950 przyjmuje obywatelstwo brytyjskie. W czasie wolnym od pracy pracuje społecznie wygłaszając odczyty w szkołach dla harcerzy i uczniów. W pracy swej dochodzi do stanowiska głównego inżyniera działu mechanicznego. 

W lutym 1952 emigruje do Kanady. W styczniu 1953 r. otrzymuje nostryfikację kanadyjską na inżyniera w Ontario. Otrzymuje pracę inżyniera w renomowanym zakładzie produkującym generatory, transformatory, turbiny wodne, Canadian Westinghouse (Ontario). Krótko po tym dowiaduje się o śmierci rodziców zamieszkałych w Polsce. W listopadzie 1954 w Hamilton poznaje swoją przyszłą żonę Reginę Lipińską, która po ukończeniu studiów pielęgniarskich przybyła z Londynu; w czerwcu 1955 łączy się z nią ślubem małżeńskim. W roku 1960 przyjmuje obywatelstwo kanadyjskie.  

Jako inżynier dyplomowany systemów maszynowych pracuje przez 17 lat w Ministerstwie Poczty w Ottawie, Calgary i Victorii, zajmując się organizacją systemów pocztowych w Montrealu, Halifaxie, Vancouver, Winnipegu oraz Quebecu. Opracowuje i wprowadza nowe systemy operacyjne, usprawniające funkcjonowanie dużych central pocztowych w wyżej wymienionych miastach. Równolegle uczęszcza na akademickie kursy specjalistyczne, osiągając szereg nowych specjalności technicznych, dobrą znajomość języka francuskiego (który obowiązuje w niektórych prowincjach). Kierownictwo resortu uznając jego wysokie kwalifikacje kieruje go na coraz wyższe stanowiska techniczne w administracji poczty kanadyjskiej. W 1977 powołany zostaje na funkcję szefa planowania dla inżynierii i architektury w Ministerstwie Indian and Northern Affairs Canada (INAC) (Ministerstwo dla spraw Indian i Północnej Kanady), a od 1981 r. na stanowisko starszego doradcy ds. polityki w dziedzinie inżynierii i architektury. Dodatkowo pełni funkcję szefa służby informacji technicznej resortu. 

Po przejściu w 1984 na emeryturę udziela się społecznie głównie w organizacji kombatanckiej byłych lotników 431 Skrzydła „Kraków” Kanadyjskich Sił Powietrznych w Hamilton, do której należy od 1952, tj. od czasu przybycia do Kanady. Utrzymuje też więzi przyjaźni z lotnikami kolegami zamieszkującymi w kraju i zagranicą. Szczególna więź łączy go z byłymi żołnierzami Sam. Bryg. Strzelców Karpackich i Koła 3 Karpackiego Pułku Artyl. Lekkiej, z którymi ramię w ramię walczył na piaskach pustyni saharyjskiej. 

Państwo Borowczykowie-Forester mają czworo dzieci: Elżbietę, Jana, Aleksandrę i Joannę oraz 5 wnuków i 2 wnuczki. 

Awansowany na stopień kapitana w 1990 r., a w maju 2000 r. do stopnia majora. Posiada szereg odznaczeń wojskowych i cywilnych: Krzyż Waleczny przyznany dwukrotnie, Krzyż Czynu Bojowego PSZ na Zachodzie z okuciami za Tobruk i działania bojowe w lotnictwie, Medal Kampanii Wrześniowej 1939 r., Medal Wojska Polskiego, Medal Lotnictwa, Honorową Odznakę Stowarzyszenia Lotników Polskich. 

Odznaczenia brytyjskie i inne: Gwiazda Atlantycka, Gwiazda Francuska i Niemiecka, Gwiazda Afrykańska 8 Armii, Australijski Krzyż Zwycięstwa w Tobruku, Amerykański Rycerski Wojenny Order św. Jana z Jerozolimy, Międzynarodowy Krzyż Maltański, Medal Północno-Amerykańskiego Zgrupowania. 

Jan Borowczyk napisał książkę „In Search of Readem” („W poszukiwaniu wolności”) opisującą swoje życie do roku 2000. Książka została opublikowana przez Kanadyjsko-Polski Instytut Badawczy w Toronto w 2000 r. 

 

¹ Historia storpedowanego statku na Atlantyku i akcja ratunkowa opisana została szczegółowo w 38 egzemplarzu „Zeszytów Kombatanckich” (str. 55-57) pt. „Zatopienie Empress of Canada”.

² 11 Fighter Command Group – 11 Dowództwo Grupy Lotniczej, składa się z trzech dywizjonów lotniczych.